Væntingavísitala Gallup (VVG) tók myndarlegan hækkunarkipp í október. Raunar var hækkunin milli mánaða sú mesta frá því Gallup hóf að mæla VVG snemma árs 2001. Októbergildi vísitölunnar er 90,9 samkvæmt nýlega birtri mælingu Gallup og hækkaði VVG um tæp 30 stig frá septembermánuði eftir nær stöðuga lækkun frá ársbyrjun. Hækkunin er almenn í þeim undirvísitölum sem mynda VVG en sér í lagi hækka þó væntingar til efnahags- og atvinnuástands eftir 6 mánuði mikið.
Methækkun á væntingum landsmanna í kjölfar vaxtalækkunar
Væntingavísitala Gallup hefur aldrei hækkað eins mikið milli mánaða og í nýlegri mælingu hennar fyrir október. Líklegt er að lækkun stýrivaxta í mánaðarbyrjun leiki þar talsvert hlutverk. Lækki verðbólga og vextir áfram til ársloka gæti það létt brún landsmanna frekar og ýtt undir einkaneyslu á lokamánuðum ársins.
Stýrivaxtalækkun líklegur áhrifaþáttur
Í frétt Gallup er vísað til lækkunar stýrivaxta í októberbyrjun sem mögulegs áhrifaþáttar á hinni snörpu hækkun VVG nú. Það þykir okkur líkleg skýring. Raunar sýnist okkur vera allur gangur á því hvort vaxtalækkun, sér í lagi við upphaf lækkunarferlis, hefur haft umtalsverð jákvæð áhrif á væntingar landsmanna frá því farið var að mæla VVG á árinu 2001. Þar þarf þó auðvitað að taka tillit til fjölmargra annarra þátta á borð við ástæður vaxtalækkunar (vaxtalækkun vegna t.d. heimsfaraldurs eða dökknandi efnahagshorfa eftir fall Wow air var ekki líkleg til að létta brún landsmanna) sem og hvort almennt var búist við lækkun vaxta eða ekki, að ógleymdu vaxtastiginu sjálfu fyrir vaxtalækkunina.
Að minnsta kosti teljum við okkur greina almennt jákvæðan tón í viðbrögðum almennings sem og stjórnenda fyrirtækja við vaxtalækkuninni í októberbyrjun, ekki síst vegna þess að væntingar um áframhaldandi lækkun vaxta á komandi fjórðungum virðast vera tiltölulega útbreiddar ef marka má t.d. vaxtaferla á skuldabréfamarkaði. Verður forvitnilegt í því sambandi að sjá hvort viðsnúningur verður í væntingum í könnun Gallup meðal fyrirtækjastjórnenda sem framkvæmd er ársfjórðungslega, en í síðustu mælingu hennar í september þyngdist brún svarenda talsvert.
Nefna má að peningastefnunefnd Seðlabankans hefur á stundum rætt um hversu mikil áhrif það gæti haft að hefja vaxtalækkunarferli, jafnvel þótt stigið væri hóflegt skref í þeim efnum. Framangreindur kippur í októbermælingu VVG gæti bent til þess að slík áhrif séu veruleg. Sé það raunin var það trúlega heillaskref hjá nefndinni að hverfa frá hugmyndum um að hefja vaxtalækkunarferlið með stóru skrefi en byrja þess í stað lækkunarferlið á hófsömum nótum.
Hvers vegna er munur á væntingum karla og kvenna í VVG?
Talsverður munur var milli kynja í mælingu VVG að þessu sinni líkt og oft áður. Væntingar meðal karla skutust upp um rúm 40 stig milli mánaða og eru nú eilítið fleiri karlar bjartsýnir á ástand og horfur en svartsýnir. Meðal kvenna hækkuðu væntingarnar hins vegar um 14 stig og eru konur enn sem fyrr fremur svartsýnar en bjartsýnar í svörum sínum.
Við höfum áður fjallað um þann mun sem hefur verið á svörum kvenna og karla í mælingum á VVG. Frá upphafi mælinga VVG hér á landi hafa konur einungis 7 sinnum mælst bjartsýni en karlarnir. Munurinn milli kynjanna er oftast minnstur þegar svartsýni er almenn hjá svarendum en þegar betur árar virðast karlarnir fyllast bjartsýni í meiri mæli en konurnar.
Þetta fyrirbæri er þekkt alþjóðlega og hafa ýmsar skýringar verið nefndar til sögu á því hvers vegna þessi munur sé til kominn.
Þar er til að mynda bent á þann mun sem er á hlutfalli kynjanna í tilteknum atvinnugreinum, þar sem karlar starfa oftar í greinum á borð við mannvirkjagerð sem taka gjarnan fljótt við sér þegar efnahagshorfur batna á meðan konur séu fjölmennari í t.d. menntakerfinu og heilbrigðisgreinum þar sem uppsveifla kemur hægar fram í meiri umsvifum.
Þá hafa rannsóknir úr atferlishagfræði sýnt að konur eru fremur áhættufælnar en karlar og því næmari fyrir óvissu í efnahags- og atvinnuhorfum.
Loks hefur sýnt sig að konur hafa oft á tíðum meiri áhyggjur af neikvæðum afleiðingum mikillar verðbólgu en karlar og kann það að tengjast stærri þætti þeirra í heimilisrekstri og ákvörðunum um innkaup til heimilis.
Léttist brún landans áfram með lægri vöxtum og hjöðnun verðbólgu?
Forvitnilegt verður að fylgjast með þróun VVG allra næstu mánuði. Mælingin í október var til að mynda gerð fyrir stjórnarslit. Væntanlega mun kosningarbaráttan hafa einhver áhrif á væntingar landsmanna en fyrri greining okkar benti til þess að VVG hækkaði yfirleitt í aðdraganda Alþingiskosninga og gátum við okkur þess til að kosningaloforð frambjóðenda ættu þar hluta að máli. Þá er líklegt að næstu verðbólgumælingar og vaxtaákvörðunin 20.nóvember hafi einhver áhrif á bjartsýni landsmanna, sér í lagi ef fram heldur sem horfir og bæði vextir og verðbólga lækka áfram til ársloka. Það gæti svo stutt við einkaneyslu og lokamánuðum ársins þar sem nokkur fylgni hefur oft verið á milli þróunar VVG og einkaneyslu landsmanna.
